روزی که منصور دوانیقی به قعر دوزخ رفت/ فرعون زمان امام صادق(ع)

به گزارش خبرنگار مهر، امروز دوشنبه ششم مرداد ۱۳۹۹ برابر است با ششم ذی الحجه سال ۱۴۴۱. ششم ذی الحجه روز خاصی برای شیعیان و تاریخ مقاومت شیعی است. منابعی چون جلد ۳۲ «تاریخ دمشق» اثر ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة الله شافعی دمشقی، ابن عساکر، «مُسْتَدرَک سَفینَةُ الْبِحار» اثر آیت‌الله شیخ علی نمازی شاهرودی، جلد ششم «تاریخ طبری»، کتاب‌های فارسی «فیْضُ العَلام فی عَمَل الشُّهور و وَقایعِ الْاَیّام» و «تَتمّةُ الْمُنْتَهی فی وَقایع اَیّام الْخُلَفاء» هر دو اثر شیخ عباس قمی، روایت کرده‌اند که روز ششم ذی الحجه سال ۱۵۸ هجری، منصور دوانیقی (لعنت الله علیه) دومین خلیفه عباسی در سفر حج به هلاکت رسید و در حجون یا قبرستان معلی مکه مدفون شد.

منصور دوانیقی میان خلفای بنی عباس از همه جهات شباهت‌های بسیاری داشت به هشام بن عبدالملک در میان خلفای بنی‌امیه و گویا منصور در رفتار و کنش‌های سیاسی خود نیز از هشام تقلید می‌کرد. از ویژگی‌های دومین خلیفه عباسی خست و سخت‌گیری مشهور او بود، به طوری که خود شخصاً سکه‌ها را می‌شمرد و وقتی مرد نهصد و شصت میلیون سکه بر جای گذاشته بود. به دلیل همین شدت خسیسی او به «دوانیقی» مشهور شد. منصور قدرت سیاسی عباسیان را تثبیت کرد و بسیاری از جمله ابومسلم خراسانی را که میان عباسیان به «صاحب الدعوه» و «امین آل محمد» شهرت داشت، اما بسیار قدرتمند شده بود، با حیله کشت. منصور حتی دماوند و طبرستان را نیز فتح کرد.

او همچنین قیام‌های متعدد و معترضان به حکومتش را به شدت سرکوب کرد؛ تعداد زیادی از این قیام‌ها به خونخواهی ابومسلم خراسانی صورت گرفته بود. ابن کثیر در «البدایة و النهایة» نوشته است که منصور خود را پادشاه می‌دانست و نه خلیفه مسلمین. از او نقل است که: «خلفا، چهار نفرند: ابوبکر و عمر و عثمان و علی. پادشاهان نیز چهار نفرند: معاویه، عبدالملک بن مروان، هشام بن عبدالملک و من.» منصور با کمک خاندان ایرانی برمکیان دستگاه دیوانی قدرتمندی ایجاد کرد که بیشتر برگرفته از رسوم اداری حکومت ساسانیان بود.

منصور دوانیقی بر خلاف برادرش سفاح، بسیار خونریز بود و عداوت و ظلم عجیبی به آل ابوطالب و فرزندان حضرت زهرای مرضیه (س) نشان داد. او بسیاری از سادات و فرزندان حضرت زهرا (س) را به شهادت رساند و بزرگترین جنایتش به شهادت رساندن رییس مذهب شیعه حضرت امام جعفر صادق (ع) بود. عبدالله محض و حسن مثلث و بسیاری از بنی حسن (ع) را نیز او شهید کرد.

اما اینکه سفاح شیعیان را آزار نرسانید، دلیلش علقه به شیعیان نبود. بلکه آن دوران عباسیون تازه به قدرت رسیده بودند و نیاز به حمایت علویان. اما در دوران منصور، او و دیگر شخصیت‌های حکومت عباسی به این نتیجه رسیدند که علویان رقیب جدی آنها برای حکومت هستند، بنابراین کینه آنها را به دل گرفتند. علاوه بر این امام صادق (ع) در این زمان به عنوان یک شخصیت علمی مطرح بود و شهرت خاصی در میان فقها و محدثان داشت. بنابراین منصور کینه شدیدی نسبت به علویان و به خصوص به امام صادق (ع) پیدا کرده بود.

اسد حیدر در کتاب «الامام الصادق و المذاهب الاربعه» نوشته است: «محبوبیت امام صادق (ع) روز به روز در میان مردم سرزمین‌های اسلامی بیشتر می‌شد. فقها و رجال حدیث، علی رغم اختلافاتی که بینشان بود، به آن حضرت مراجعه کرده و در مسائل مختلف از ایشان پرسش می‌کردند. محبوبیت و عظمت امام صادق (ع) همواره بر بیم و نگرانی منصور می‌افزود و به همین جهت هر از چندی به بهانه‌ای امام را به عراق احضار می‌کرد و همواره اندیشه قتل آن حضرت را در سر داشت.» او پیشتر نیز سعی داشت مالک بن انس و ابوحنیفه را به عنوان شخصیت‌هایی علمی مطرح و از نفوذ امام صادق (ع) بکاهد، اما ایده‌هایش به سنگ خورد.

وقتی منصور به سال ۱۴۶ هجری شروع به ساخت شهر بغداد کرد، دستور داد تا بسیاری از اولاد حضرت زهرا (س) را زنده زنده در ستون‌ها و دیوارها قرار دهند و دیوار را روی آنها بنا کنند. اندیشه ساختن شهر بغداد هم این بود که عباسیان پایتختی دور از مراکز تجمع علویان داشته باشند. جنایت او در کشتار هنگام ساخت بغداد، بویژه در کتاب «وقایع المشهور» اثر آیت الله محمدباقر قائنی مجتهد بیرجَندی درج شده است. روایتی از حضرت رسول اکرم (ص) در «بحارالانوار» به این شرح روایت شده که حضرت فرمودند: برای جهنم هفت در است و هر کدام مربوط به هفت فرعون است: نمرود بن کنعان، فرعون دوران حضرت ابراهیم (ع)، مصعب بن ولید، فرعون زمان حضرت موسی کلیم الله، ابوجهل بن هشام، یزید قاتل اولاد من، مردی از نسل عباس که ملقب است به دوانیقی و...

شیعه که سرنوشتش با خون درآمیخته، دورانی سیاه را زمان حکومت منصور دوانیقی تجربه کرد. هرچند که به هر حال او هم مرد و به درک واصل شد و این شیعه بود که راه خود را از دل دریای خون پیدا کرد و تا به امروز هم این راه را امتداد داده است و امر مهم هم این است که راه ادامه پیدا کند والا که منصور و منصورها را خدا از سر راه برمی‌دارد.